مهار رشد تبعات ناشی از بخش حمل و نقل و ترافیک شهر تهران بدون برنامه ریزی، مدیریت، مهندسی ترافیک و اجرای اقدامات مقتضی و پویا میسر نمی باشد.

در این میان علاوه بر اقدامات پرهزینه که نیاز به تکنولوژی های پیشرفته دارند، برخی اقدامات کم هزینه نیز جهت کنترل ترافیک موثر است. امروزه برنامه ریزان حمل ونقل شهری در پی دو اصل اساسی ارجحیت دادن به حرکت مسافر و کالا به نسبت حرکت وسایل نقلیه در سطح شهر و ایجاد دسترسی بیشتر جهت رفع مایحتاج روزانه با تعداد سفرهای کمتر به تحرک بیشتر یعنی حرکت آزاد وسایل نقلیه در شهرها می باشند که برآیند این اقدامات انجام سفرهای با طول و تعداد کمتر برای فعالیت های روزانه شهروندان است.

یکی از مهمترین مشکلات موجود در بخش حمل ونقل و ترافیک شهر تهران نبود یک سیستم منسجم حمل ونقل همگانی است.

رشد و تقویت حمل ونقل همگانی و مدیریت تقاضای سفر در راستای سیاستگزاری جهت افزایش تعداد سفرها با این سیستم در کلان شهری همچون تهران مفیدترین راهکار جهت بهبود نحوه تردد و کاهش تبعات ناشی از بخش حمل ونقل و ترافیک است.

بنابر اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز تحقیقات حمل ونقل ترافیک شهر تهران، درصد تعداد سفرهای روزانه با وسایل نقلیه شخصی، وانت، تاکسی، مینی بوس، اتوبوس سرویس، سیستم اتوبوسرانی همگانی و مترو و دوچرخه و موتورسیکلت به ترتیب برابر با ۲۹، ۳، ۲۰، ۱۱، ۴، ۲۴ و ۹ درصد می باشد.

بنابر اطلاعات ارائه شده ۴۵ درصد از سفرها توسط وسایل نقلیه شخصی و در صورت احتساب تاکسی و مسافرکش به عنوان حمل ونقل همگانی، ۵۵ درصد از سفرها توسط حمل ونقل همگانی جابه جا می شوند.

در حالی که هر روز به تعداد وسایل نقلیه شخصی در این شهر اضافه می گردد، در صورت توسعه نیافتن، تقویت نشدن و تعلل در سیاستگزاری مناسب برای سیستم حمل ونقل همگانی، هر سال شاهد تراکم بیشتری در شبکه معابر شهر تهران خواهیم بود و مهار تراکم ترافیک موجود و آتی نیاز به انجام اقدامات پویا و فراگیر در بخش حمل ونقل و ترافیک است.

از طرف دیگر اجرای هر گونه طرح موثر در ارتباط با محدود نمودن سفرهای با وسایل نقلیه شخصی مستلزم وجود یک سیستم کارا، قابل اطمینان، سهل الوصول، سریع و ایمن حمل ونقل همگانی است. ایجاد سیستم های حمل ونقل ریلی فراگیر همچون مترو به شکل مجزا از ترافیک موتوری و با ظرفیت بالا با افزایش سهم سیستم حمل ونقل همگانی از سفرهای روزانه شهروندان می گردد.

سیستم های حمل ونقل ریلی دارای هزینه های راه اندازی بالایی نسبت به سایر سیستم های حمل ونقل همگانی می باشند، ولیکن منافع حاصل از ایجاد سیستم های ریلی، به خوبی ارزش سرمایه گذاری های اولیه در راه اندازی سیستم را جبران می کند.

از مهم ترین هزینه ها و معضلات ناشی از تردد وسایل نقلیه موتوری می توان به هزینه های بالای بهره برداری از سیستم، هزینه های ایجاد پارکینگ، اتلاف وقت شهروندان و هزینه های روانی متاثر از تراکم ترافیک، هزینه تصادفات، آلودگی های زیست محیطی و صوتی و هزینه های بالای مرمت و نگهداری از شبکه معابر نام برد.

بدون تردید سیستم مترو کاراترین سیستم جهت کاهش تراکم ترافیک و رونق حمل ونقل همگانی است، در عین حال استفاده از سایر سیستم های حمل ونقل ریلی نیاز به ارزیابی و بررسی های فنی و اقتصادی دارد.

سیستم های ریلی متنوعی از نقطه نظر تکنولوژی و مجزا بودن از ترافیک شبکه معابر همچون مترو، قطار سبک شهری، مونوریل و تراموا در سایر شهرهای جهان جهت حمل و نقل همگانی مورد استفاده قرار گرفته اند، که مهمترین مشخصه این سیستم ها از نقطه نظر عملکردی ظرفیت جابه جایی و سرعت تجاری آنها است.

به عنوان مثال ظرفیت نهایی سیستم ها، مترو، قطار سبک شهری و مونوریل به ترتیب ،۴۰۰۰ ۱۵۰۰۰ و ۱۲۰۰۰ مسافر در هر ساعت و در هر جهت و سرعت تجاری آنها به ترتیب، ۳۵، ۳۰ کیلومتر در ساعت است. در کلانشهر گسترده ای همچون شهر تهران سیستم های ریلی با ظرفیت متوسط همچون مونوریل نه به عنوان کریدور اصلی حمل ونقل همگانی، بلکه به عنوان سیستمی جهت تغذیه سیستم اصلی حمل و نقل همگانی این شهر یعنی سیستم مترو مطرح است.

ویژگی حائز اهمیت سیستم های اصلی حمل و نقل همگانی همچون مترو که دارای ظرفیت بالا بوده و به شکل قطری از شهر عبور می کنند، حذف سفرهای با تعداد و طول زیاد از شبکه معابر است.

از طرف دیگر تعیین ظرفیت سیستم حمل و نقل ریلی با انجام مطالعات برنامه ریزی حمل و نقل و تعیین تقاضای مسافر در کریدورهای حمل و نقل همگانی تعیین شده و پس از تعیین ظرفیت مورد نیاز سیستم، تعیین نوع سیستم نیاز به انجام مطالعات و بررسی های فنی، اقتصادی، اجتماعی، دید و منظر شهری و سایر عوامل موثر در انتخاب نوع سیستم دارد.

یکی از اصولی که در تعیین مسیر سیستم های ریلی باید رعایت شود، عبور مسیر از مراکز عمده جمعیت یا مراکز عمده فعالیت است.

مطلب دیگری که در احداث شبکه مونوریل و توسعه آن در شهر تهران باید مدنظر قرار گیرد این است که هریک از خطوط مونوریل با توجه به طول خط و ظرفیت آن، به صورت موضعی در ترافیک شهر تاثیر خواهد داشت. زیرا به نسبت سیستمی همچون مترو، هم تعداد سفرهای کمتری با آن انجام خواهد شد و هم متوسط طول سفرها کمتر از سیستم مترو خواهد بود. با توجه به مطالب مذکور نکات زیر در ارتباط با سیستم حمل و نقل همگانی ریلی شهر تهران قابل ذکر است.

۱) کلانشهری همچون تهران که دارای جمعیت بالایی بوده و تعداد وسایل نقلیه شخصی دارای رشد قابل توجهی است، توسعه و رونق حمل و نقل همگانی، به خصوص حمل ونقل همگانی ریلی که به صورت مجزا از ترافیک شبکه معابر اجرا شود، مهمترین و موثرترین اقدام جهت مهار رشد تبعات ناشی از بخش حمل و نقل و ترافیک شهر تهران است.

۲) بدون تردید سیستم مترو، کاراترین، موثرترین سیستم حمل و نقل همگانی در کلانشهر گسترده ای همچون تهران است و توسعه و تکمیل آن تاثیر به سزایی در کاهش تراکم ترافیک و رونق استفاده از حمل و نقل همگانی است.

۳) سیستم مونوریل نه به عنوان کریدور اصلی حمل و نقل همگانی بلکه به عنوان سیستم تغذیه کننده مترو در شهر تهران می تواند مطرح شود.

۴) انتخاب نوع سیستم های حمل و نقل ریلی با توجه به هزینه بالا جهت اجرا، نیاز به انجام مطالعات، ارزیابی ها و بررسی کلیه عوامل موثر در انتخاب همچون عوامل فنی، اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، شهرسازی، دید و منظر شهری و سایر موارد تاثیرگذار دارد.

۵) سیستم های ریلی باید از کریدورهای دارای تراکم جمعیتی و یا مراکز عمده فعالیت در سطح شهر تهران عبور نمایند تا تقاضای کافی جهت استفاده از آنها وجود داشته و کارآیی خطوط آنها زیاد باشد.

۶) هریک از خطوط مونوریل با توجه به طول و ظرفیت آن تاثیر موضعی و منطقه ای بر ترافیک شهر تهران خواهد داشت و نباید انتظار داشت که همچون هریک از خطوط مترو و ترافیک کل شهر را تحت تاثیر قرار دهد.

روزنامه مردم سالاری