«رامین روشندل» رئیس بخش سیستم‌های انرژی دانشکده انرژی دانشگاه صنعتی شریف که در تدوین مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان مشارکت داشته است، می‌گوید: در زمینه بهره‌وری انرژی از گزینه امتیازی استفاده کردیم تا هر چه فناوری‌های تجدیدپذیر بیشتری در ساختمان استفاده شود امتیاز انرژی ساختمان بالا رود. امتیاز انرژی ساختمان می‌تواند عاملی برای تشویق خریداران باشد.

این دانشیار دانشگاه صنعتی شریف معتقد است مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در صورتی که به درستی اجرا شود و هر ساختمان یک کارنامه انرژی داشته باشد، بهره‌برداران با دیدی باز نسبت به انتخاب و خرید ساختمان مورد نظر خود اقدام می‌کنند.

برای جلوگیری از هدر رفت انرژی در ساختمان، سازندگان ایرانی چه نکاتی را کمتر رعایت می‌کنند که پیشنهاد می‌کنید تا نظام مهندسی بر روی آنها تاکید بیشتری داشته باشد؟

طراحی سیستم انرژی در ساختمان باید به شکل یکپارچه انجام شود یعنی المان‌های مهم انرژی در ساختمان مانند موتورخانه به شکل یک پکیج طراحی شود.

همچنین لازم است شرکت‌هایی که کار تاسیسات ساختمان را انجام می‌دهند طراحی گرمایش ساختمان را بر اساس اصول علمی و یکپارچه با تاسیسات ساختمان انجام دهند.

یکسری راهبردهای دیگر هم وجود دارد که در ساختمان‌سازی مدرن به‌کار برده می‌شود. به عنوان مثال بر اساس اقلیم، کاربری و ویژگی‌های ساختاری ساختمان، بهترین گزینه‌ها را برای ساختمان پیشنهاد می‌دهند تا «انرژی کارآمد» شوند. در حال حاضر جای این راهبردها خالی است.  

آیا در بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان موفق عمل کرده‌ایم؟ از سه پارامتر معماری، فرهنگی و تکنولوژی‌های قدیمی و ناکارآمد با رده‌های مصرفی F یا G ، کدامیک را دارای تاثیر بیشتری در هدررفت انرژی ساختمان می‌دانید؟

هر سه فاکتور موثر هستند. مشکلات معماری این است که به عنوان مثال به خاطر زیبایی ساختمان، دو پنجره شرقی غربی تعبیه می‌کنند اما این کار به دلیل ایجاد جریان هوا هدررفت انرژی را بالا می‌برد؛ یا این که شکل پنجره‌ها متناسب با اقلیم نیستند.

طراحی در اقلیم گرمسیری با اقلیم سردسیری متفاوت است و معمار باید بر اساس اقلیم نسبت به طراحی اقدام کند بنابراین یک الگوی وارداتی را نمی‌توان برای همه اقلیم‌ها پیشنهاد داد. معماران باید سعی کنند به سمت معماری پایدار حرکت کنند.

در بحث فرهنگی نیز لازم است به صورت پایه‌ای از کودکی شروع به فرهنگ‌سازی کنیم و در پایه‌های دبستان و دبیرستان بر روی الگوهای رفتاری دانش‌آموزان کار کنیم و گرنه با چند فیلم و تراکت‌ تبلیغاتی نمی‌توان فرهنگ بهینه‌سازی انرژی را نهادینه کرد.

در بسیاری از منازل افراد به جای پوشیدن لباس در زمستان، دمای محیط را افزایش می‌دهند و یا با وجود محیط گرم، پنجره‌ها را باز می‌کنند. مدارس بهترین جا برای آموزش است. کودک هفت ساعت در روز در مدرسه به سر می‌برد و هر طور آموزش ببیند در خانه هم همان‌طور رفتار می‌کند؛ به طوری که حتی می‌تواند بر رفتار بزرگترهای خود نیز تأثیرگذار باشد.

بحث دیگری که در حوزه فرهنگ مطرح است موضوع فرهنگ ارزشمند بودن انرژی است. افراد جامعه ما درک درستی از ارزش انرژی ندارند و هزینه انرژی هنوز کمتر از آن است که توجه افراد را به خود جلب کند. هزینه انرژی در سبد خانوار به نسبت هزینه تفریحات، درمان و تغذیه، کمترین سهم را به خود اختصاص می‌دهد.

 در بحث تکنولوژی‌های قدیمی و ناکارآمد نیز استانداردهایی وجود دارد اما نظارت لازم برای پیاده‌سازی استانداردها صورت نمی‌گیرد. سازمان نظام مهندسی ساختمان می‌تواند در این حوزه نقش موثری ایفا کند. تکنولوژی‌های‌مدرن و کارآمد چون گران‌تر هستند کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین از آنجایی که تاسیسات ساختمان جزو هزینه بهره‌برداری هستند سازنده‌ها تلاشی در زمینه استفاده از تکنولوژی‌های کارآمد انجام نمی‌دهند. متاسفانه باید اذعان کنیم که مقوله انرژی هرگز یک معیار دقیق برای ساختمان‌ها نبوده است.

بنابراین در یک جمع‌بندی کلی درباره این سوال می‌توان گفت که هر سه فاکتور معماری، فرهنگی و تکنولوژی‌های قدیمی و ناکارآمد با رده‌های مصرفی F  یا G در بهره‌وری انرژی نقش دارند و نمی‌توان وزن بیشتر یا کمتری به هر کدام اختصاص داد.

از یک طرف با ضعف نظارت بر مباحث انرژی در ساختمان مواجهیم و از طرف دیگر مسئولان از مردم می‌خواهند که در مصرف انرژی صرفه‌جویی کنند. چطور می‌توانیم با این پارادوکس کنار بیاییم و به عبارتی چرا در حال حاضر، تاوان مصرف انرژی زیاد را فقط مصرف‌کننده می‌پردازد؟

صرف‌کننده یک انتخابگر است؛ یعنی مصرف‌کننده است که باید کارشناسی کند که چه ساختمانی را برای زندگی انتخاب می‌کند. مصرف‌کننده‌ها در طول زندگی‌شان مجبور هستند کالاها یا مواردی را انتخاب کنند که از بحث‌های فنی آنها اطلاعات چندانی ندارند. بنابراین لازم است از افراد کارشناس و خبره مشاوره بگیرند.

در مورد ساختمان نیز همین صدق می‌کند. مصرف‌کنندگان باید از کارشناسان انرژی بخواهند تاسیسات و معماری ساختمان را چک کنند و ساختمان‌های انرژی کارآمد را انتخاب کنند. در این صورت سازندگان به دلیل فشار اجتماعی مجبور به استفاده از تکنولوژی‌های مدرن و کارآمد می‌شوند. مردم باید این اصل را بپذیرند که انرژی ساختمان نیز مانند سایر موارد ساختمان به بررسی نیاز دارند.

چون بحث اتلاف منابع انرژی کشور در میان است باید سازندگان یک حداقل استانداردی را رعایت کنند و این از وظایف نظام مهندسی است که سازندگان را مجبور به رعایت استانداردها کند و البته مصرف‌کننده باید فراتر از استانداردها فکر کند. 

استفاده از چه تکنولوژی‌هایی از انرژی‌های تجدیدپذیر را برای ساختمان‌ها با صرفه اقتصادی و موثر در کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی می‌دانید؟

در مورد تکنولوژی‌های تجدیدپذیر استفاده از پتانسیل‌های محیطی اعم از خورشیدی و بادی به صورت اقتصادی می‌تواند کارا باشد؛ به این ترتیب که استفاده از این منابع انرژی، اقتصاد خانوار را بهتر و اتلاف منابع انرژی را کاهش داده و اثرات زیست‌محیطی ناشی از مصرف انرژی‌های فسیلی را کمتر می‌کند.

یک نسخه واحد برای بکارگیری انرژی‌های تجدیدپذیر در بخش ساختمان وجود ندارد یعنی در هر اقلیم بر اساس تقاضا و کاربری ساختمان می‌بایست گزینه‌های مختلفی را بررسی کرد.

در تدوین مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، که خود بنده هم در تدوین آن سهیم بوده‌ام، در زمینه بهره‌وری انرژی از گزینه امتیازی استفاده کردیم که هر چه فناوری‌های تجدیدپذیر بیشتری در ساختمان استفاده شود امتیاز انرژی ساختمان بالا رود. امتیاز انرژی ساختمان می‌تواند عاملی برای تشویق خریداران باشد.

در ۹۰ درصد موارد در ایران پتانسیل زیادی برای انرژی خورشیدی وجود دارد و استفاده از تکنولوژی‌های تجدیدپذیر لزوما پنل‌های گران قیمت فوتوولتاریک نیستند؛ چراکه در گام اول از روش‌های غیرفعال خورشیدی که در ساختمان قابل استفاده است و هزینه چندانی ندارد استفاده می‌کنیم که در کاهش مصرف انرژی ساختمان بسیار موثرند؛ مانند سایبان، پوشش‌های هوشمند، شیشه‌ها و آبگرمکن خورشیدی.

البته آبگرمکن خورشیدی در صورتی که درست و بر اساس اصول طراحی یکپارچه ساختمان به کار گرفته شود اقتصادی است واگرنه منابع را اتلاف خواهد کرد.

آیا بحث استانداردسازی مصرف انرژی در ساختمان )ساختمان انرژی کارآمد) با خلاء قوانین و نظارت مواجه است؟ در صورت پاسخ مثبت، برای جبران این خلاء چه اقدامی لازم است انجام گیرد؟

مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان تنها به ساخت ساختمان‌ها نظارت دارد ولی نظارت بر مصرف انرژی در ساختمان نباید تنها در زمان ساخت آن باشد بلکه باید به صورت ادواری و منظم ساختمان مورد بازدید قرار گیرد تا از کارایی انرژی آن اطمینان حاصل شود. در حال حاضر خلأ انجام این بازدیدها توسط متخصصان انرژی در کشور وجود دارد.

با توجه به اینکه در کشورهای پیشرفته از جمله آلمان برای ساختمان‌ها »برچسب انرژی» صادر می‌شود، برای رفتن به سمت تبدیل این موضوع به یک رویه در ایران به چه ابزارها و اقداماتی نیاز داریم؟ آیا این طرح در ایران قابلیت اجرایی دارد؟ چقدر این بحث در یک سطح در بین دانشگاهیان و در سطح دیگر در بین مسئولان کشورمان مطرح است؟

برچسب انرژی روشی است که در آن مصرف انرژی (برق و گاز) بر مساحت تقسیم می‌شود و عددی به دست می‌آید. در اقلیم‌های مختلف این عدد متناسب با یک درجه A، B ، C ، D ، E و F  است که هر چه از A به سمت F حرکت کنیم هدررفت انرژی بیشتر می‌شود. البته به جز طراحی ساختمان، رفتار و فرهنگ مصرف نیز بر این درجه (Grade) موثر است.

بنابراین هدررفت انرژی تنها به تجهیزات و معماری محدود نمی‌شود و شامل فرهنگ مصرف نیز می‌گردد. مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان با روش امتیازی کار می‌کند که هر چه بهره‌وری انرژی ساختمان بیشتر باشد امتیاز انرژی ساختمان افزایش پیدا می‌کند.

این مبحث قرار است در آینده نزدیک منتشر شود و امیدواریم که شاخصی برای انتخاب ساختمان توسط خریداران باشد.   

یکی از اولین گام‌های فرهنگ‌سازی برای ساخت ساختمان‌های انرژی کارآمد، ارائه خدمات مشاوره از سوی متخصصان انرژی به سازندگان و طراحان ساختمان است. آیا دانشکده مهندسی انرژی ظرفیت اجرای این دوره‌های آموزشی را دارد؟

یکی از مهمترین ظرفیت‌های دانشکده انرژی دانشگاه صنعتی شریف برگزاری دوره‌های آموزشی است و ما از برگزاری دوره‌ها برای مهندسان ساختمان استقبال می‌کنیم. البته تا کنون دوره‌هایی در حوزه توجیه فنی و اقتصادی سیستم‌های خورشیدی در ساختمان را با مشارکت سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان طراحی و برگزار کرده‌ایم که مورد استقبال هم واقع شده است.   

پیشنهادتان برای همکاری بیشتر و موثرتر سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران و دانشکده انرژی دانشگاه صنعتی شریف چیست؟

پیشنهاد می‌کنم که نسبت به امکان‌سنجی و اولویت‌سنجی برای طراحی و برگزاری دوره‌های مشترک بین دانشکده انرژی دانشگاه صنعتی شریف و سازمان نظام مهندسی ساختمان، اقدام شود.

دانشگاه صنعتی شریف دارای امکانات آزمایشگاهی اجرای دوره‌های انرژی خورشیدی به صورت تجربی را دارد که بسیار موثرتر از کلاس‌های تئوری محض هستند. اگر نظام مهندسی ساختمان مایل باشد، تجربه و امکانات برگزاری کلاس‌های عملی وجود دارد.

 

 

 ماهنامه پیام نظام مهندسی

پایگاه خبری وزارت راه وشهرسازی