شهرداری تهران با تدوین بسته جامع و مصوب برای کاهش آلودگی هوای تهران، 6 برنامه عملیاتی برای کنترل انتشار ذرات آلاینده در آسمان پایتخت، طراحی کرده که اولین آنها از آبان امسال تحت عنوان «محدوده کاهش» در خیابان‌های منتهی به مرکز شهر، به اجرا درمی‌آید. طرح «کاهش» جایگزین طرح فعلی «زوج و فرد» می‌شود به این صورت که معیار عبور و مرور مجاز خودروها در محدوده زوج و فرد - بدون دست‌کاری مساحت این محدوده- از پلاک خودروها به کلاس خودروها تغییر می‌کند. این طرح که در برخی کشورها با نام «LEZ» هم‌اکنون در حال اجرا است، جریان تردد خودروها را براساس وضعیت سیستم سوخت‌رسانی، تنظیم می‌کند.

مطابق آنچه شهرداری تهران برنامه‌ریزی کرده است، در صورت تصویب نهایی شورای عالی ترافیک، کل 3 میلیون و 379 هزار خودروی پلاک تهران، به 4 کلاس هیبریدی، انژکتوری، کاربراتوری و فاقد معاینه فنی تقسیم می‌شوند به طوری که خودروهای دسته اول در کلاس آبی، هیچ منعی برای تردد در محدوده کاهش ندارند، خودروهای دسته دوم در کلاس سبز، فقط در روزهای ناسالم، از صبح تا عصر، منع تردد دارند، خودروهای دسته سوم در کلاس زرد، در کل سال از صبح تا عصر منع تردد دارند و دسته آخر در کلاس قرمز در طول شبانه روز، ممنوع‌الورود می شوند.

محاسبات شهرداری تهران نشان می‌دهد: با اجرای طرح «کاهش»، تعداد روزهای سالم از 233 روز فعلی در سال به 300 روز افزایش می‌یابد و همزمان، با لغو ممنوعیت زوج و فرد، رفاه ترافیکی در این محدوده، برقرار می‌شود.

در حال حاضر فقط 900 هزار خودرو مجاز به تردد در هر یک از روزهای زوج و فرد هستند اما با اجرای طرح «کاهش»، 2 میلیون و 957 هزار خودرو کلاس سبز اجازه پیدا می‌کنند، هر روز و به شرط سالم بودن هوا، در این محدوده تردد کنند.

منشأ 45 درصد آلودگی هوای تهران را 10 درصد کل خودروهای موجود شهر تهران که «کاربراتوری» هستند، تشکیل می‌دهند. این خودروها درهر کیلومتر پیمایش 40 گرم ذرات آلاینده تولید می‌کنند. این در حالی است که خودروهایی که از استاندارد یورو 2 برخوردار هستند تنها 7/ 2 گرم در هر کیلومتر آلاینده تولید می‌کنند. یکی از دلایل اصلی مدیریت شهری تهران برای جایگزینی طرح کاهش (LEZ) بی اثر بودن طرح زوج و فرد است. این طرح طی 10 سالی که درتهران اجرایی شده است در خوش‌بینانه‌ترین حالت توانسته تنها 4 درصد از میزان آلایندگی هوا بکاهد. این آمار را سید جعفر تشکری هاشمی معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران می‌دهد و می‌گوید: طرح زوج و فرد در تمام سال‌هایی که اجرایی شده است صفر تا 4 درصد دراین محدوده سبب کاهش آلودگی هوا شده اما در بیرون این محدوده 38درصد بر آلودگی هوای تهران افزوده است. همچنین در برخی از بزرگراه‌های پایتخت نیز باعث افزایش طول زمان ترافیک شده است.

بررسی‌های نشان می‌دهد، اجرای طرح زوج وفرد در این سال‌ها در بزرگراه چمران 11 درصد، نواب 10درصد، مدرس 17 درصد و رسالت 12درصد سبب تاخیر در ترافیک شده است. به‌طوری که حجم ترافیک از رینگ «زوج و فرد» به یک لایه عقب‌تر و عملا به بزرگراه‌های منتهی به این محدوده، کشیده شده و باعث افزایش آلودگی هوا در خارج از محدوده زوج و فرد شده است. جلوگیری از ورود خودرو‌ها در این محدوده هم دچار مشکلاتی بوده است. طبق محاسبات شهرداری، روزانه 900 هزار خودرو اجازه ورود به محدوده زوج و فرد را دارند. اما با وجود حضور پلیس در گلوگاه‌های ورودی 250 هزار خودرو به‌صورت غیرمجاز و 150 هزار خودرو با پلاک مخدوش وارد این محدوده می‌شوند.

معاون شهردار تهران همچنین به سایر کشورهایی که از نسخه زوج و فرد برای کاهش آلودگی هوا استفاده کرده‌اند اشاره می‌کند و می‌گوید: در آتن از ژوئن 1982 تاکنون برای حل مشکل ترافیک در محدوده مرکزی شهر که13کیلومتر مربع وسعت دارد از این روش استفاده می‌کنند. همچنین در مکزیکو سیتی از زمستان 1989 به صورت یک روز محدودیت در هفته یا در پاریس اجرای آزمایشی در سال 1997 و یک بار در 17 مارس سال 2014 به‌دلیل آلودگی هوا اجرایی شده است. این در حالی است که در تهران از سال 1377 تا 1384 در مواقع اضطرار آلودگی هوا و از سال 1384 تاکنون به‌صورت دائم این طرح اجرایی شده است. مساحت محدوده طرح زوج یا فرد در تهران 5/ 88 کیلومتر مربع است. سیدجعفر تشکر هاشمی معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران روز گذشته به پارلمان محلی شهر تهران آمد تا از جزئیات طرح «کاهش» رونمایی کند.

این طرح که به صورت تدریجی از آبان‌ماه در تهران جایگزین طرح «زوج و فرد» می‌شود. هنوز به تصویب نهایی شورایعالی ترافیک کشور نرسیده است و یکی از 6 برنامه جامع و مصوب شهرداری برای کاهش آلودگی هوای تهران است.

در حال حاضر تهران 233 روز سالم دارد که پیش‌بینی می‌شود بعد از اجرای طرح «کاهش» تا سال 96 تعداد روزهای سالم تهران به 300 روز برسد و میزان انتشار آلاینده‌های ناشی از خودرو هم به نصف می‌رسد. براساس این طرح که جزئیات آن در اختیار «دنیای اقتصاد» قرار گرفته است خودروها به 4 کلاس آبی، سبز، زرد و قرمز تقسیم شده‌اند. خودروهای کلاس آبی که شامل کلیه خودروهای سواری، وانت بار برقی و هیبریدی و تمامی موتورسیکلت‌های برقی است هیچ منعی برای تردد در این محدوده ندارند.

در خودروهای کلاس سبز تمامی خودروهای سواری وانت بار گاز سوز یا بنزینی با استاندارد یورو 2 قرار دارند که همان خودروهای انژکتوری هستند. این خودروها که در شرایط ناسالم از ساعت 6 و نیم صبح تا 19 روزهای کاری امکان تردد در محدود کاهش را ندارند. خودروهای کلاس زرد نیز که شامل خودروهای کاربراتوری با استاندارد پایین‌تر از یورو 2 هستند در کل ایام سال به جز روزهای تعطیل از ساعت 6 و نیم تا 19 در محدوده کاهش اجازه تردد ندارد. اما در روزهای ناسالم از تردد آنها در شهر جلوگیری می‌شود. خودروهای کلاس قرمز که کلیه وسایل نقلیه فاقد معاینه فنی هستند نیز در کل ایام سال و تمامی ساعات شبانه روز اجازه تردد در محدوده «کاهش» را ندارند. تشکری هاشمی در جلسه روز گذشته شورا به نقش موتور سیکلت‌ها در افزایش آلودگی هوا هم اشاره می‌کند و می‌گوید: موتورسیکلت‌های بنزینی تاثیر بسزایی در آلودگی شهر دارند، به طوری که هر موتورسیکلت به اندازه هشت خودرو آلودگی ایجاد می‌کند.

تشکری هاشمی با اشاره به مزیت خودروهای هیبریدی می‌گوید: یکی از آلاینده‌های اصلی در شهر آزبست است که در سال‌های اخیر کم شده اما هر مقدار اندک از این آلاینده نیز غیرمجاز است و باید از چرخه حذف شود. در برخی موارد نیز شاهد کاهش چشمگیر برخی آلاینده‌ها همانند NO2 و SO2 بوده‌ایم.

معاون شهردار تهران با تاکید بر اینکه اندازه‌گیری سال‌های متفاوت بیانگر این است که در سال 81 تا 89 مونوکسید کربن آلاینده غالب بوده است، گفت: اکنون این آلاینده به صفر رسیده است. از سوی دیگر از سال 90 ذرات معلق زیر 5/2 میکرون آلاینده غالب بوده این در حالی است که این ذرات منشأ انسانی دارند. با بررسی این ذرات با شاخص PPM 50 برای وضعیت سالم می‌بینیم که هیچگاه وضعیت پاک را در تهران مشاهده نکرده‌ایم. معاون شهردار تهران با اشاره به افزایش ذرات معلق با افزایش وزش باد می‌گوید: در محیط پیرامونی ما ذرات معلق به علت نحوه کارکرد معادن و کاربری زمین‌ها جدی است. همچنین در مورد میزان گوگرد بنزین باید گفت در سال‌های 90 تا 92 وضعیت خوب نبود اما در سال 93 بهبود کیفیت نسبی در این حوزه ایجاد شد.

وی ادامه می‌دهد: در مورد بنزن نیز باید گفت در سال 93 به مطلوبیت در کاهش بنزن دست یافتیم اما در بنزین سوپر دو برابر بنزین‌های معمولی بنزن وجود دارد که باید این امر مورد توجه قرار گیرد. در این مدت همچنین در گازوئیل تا حدود هفت هزار PPMگوگرد موجود بود اما در سال 93 به‌طور متوسط به 50 PPM برای همه مدهای حمل و نقلی رسید. تشکری هاشمی با اشاره به مصرف روزانه بیش از 9 میلیون لیتر بنزین در تهران می‌گوید: در سال 93 وضع بنزین و گازوئیل بهبود یافته، اما شهر از آلاینده‌ها همچنان رنج می‌برد.

معاون شهردار تهران با اشاره به وضعیت موجود خودروهای آلاینده در پایتخت می‌گوید: 10 درصد مجموع خودروهای سواری وانت و تاکسی سیستم کاربراتوری و 90 درصد سیستم انژکتوری دارند؛ اما 10 درصد کاربراتوری‌ها 45 درصد آلایندگی ایجاد می‌کنند. در صورت مدیریت این 10 درصد 45 درصد آلودگی را مدیریت کرده‌ایم. وی با بیان اینکه از خودروهای سواری‌ که در اختیار مردم است 9 درصد کاربراتوری است، اضافه می‌کند: به‌دلیل سن بالا 51 درصد آلودگی ایجاد می‌کنند؛ زیرا عمر تاکسی‌های شهر تهران زیر 10 سال است و 10 درصد تاکسی‌های کاربراتوری 45 درصد آلودگی ایجاد می‌کنند؛ اما 9 درصد شخصی‌ها 51 درصد آلودگی ایجاد می‌کنند. همچنین از مجموع وانت‌بارها 22 درصد کاربراتوری هستند و سهم آلایندگی آنها 61درصد آلودگی است. معاون شهردار تهران به اطلاعات دوربین‌ها اشاره و می‌گوید: خودروهای ون و تاکسی که از محدوده طرح عبور کرده‌اند 82 درصد سبز بوده‌اند و 8/17 درصد قرمز. همچنین خودروهای سواری شخصی 94 درصد سبز، 6 درصد زرد و 25 /0 درصد قرمز بوده‌اند. وی با تاکید بر اینکه سهم خودروهای قرمز که اجازه ورود به طرح را ندارند، اندک است، می‌گوید: با مدیریت درست می‌توان تغییر وضعیت خودروها را داشت. این مقام مسوول با تاکید بر اینکه فرض ما بر ایجاد حداقل محدودیت است، می‌گوید: گاهی گفته می‌شود این طرح به نفع پولدارها است باید گفت یک خودرو پراید از حدود سال‌های 81 تا 82 انژکتوری شده است و بیش از 96 درصد ماشین‌های تهران انژکتوری هستند. بنابراین این طرح به پولدارها ارتباطی ندارد. آنها که خودرو قدیمی دارند با افزایش کیفیت خودرو خود مشکل آنها قابل حل است. بیش از 20 درصد سلامت تهران به تعیین تکلیف این تعداد خودرو مربوط است. معاون شهردار تهران ادامه داد: در مورد تشخیص سیستم‌های انژکتوری و کابراتوری نیز می‌گوید: با رصد پلاک به بررسی سال ساخت و مدل ثبت شده در کارتکس خودروها در راهور می‌پردازیم و از طریق مقایسه با بانک اطلاعات راهور به صورت مکانیزه به این اطلاعات دست می‌یابیم. در مورد موتورسیکلت نیز باید گفت ظاهر موتورهای برقی متفاوت است؛ ضمن اینکه در مورد پلاک آنها نیز قرار است تفاوت‌هایی در نظر گرفته شود؛ اما مشکل موتورسوارها ناهنجاری و قانون شکنی آنها است.

مناطق کم انتشار مناطق جغرافیایی هستند که با هدف بهبود کیفیت هوا در این مناطق ایجاد شده‌اند. برای رسیدن به این هدف، خودروهای با آلایندگی بالا و غیر استاندارد از ورود و خروج در این مناطق منع شده‌اند و دسترسی وسایل نقلیه به آنها بر اساس میزان انتشار آلودگی شان تعریف و محدود شده است.