گياه سماق كاربردها و خواص درماني فراواني دارد. از سماق آسياب‌شده مي‌توان در تهيه‌ي برخي سس‌ها، مخلوطِ ادويه‌ها يا همراه با برخي غذاها استفاده كرد. سماق سرشار از ويتامين ها و مواد معدني نظير ويتامين C و كلسيم است. از خواص سماق مي‌توان به درمان ديابت و خاصيت آنتي اكسيداني آن اشاره كرد. در اين مقاله شما را با خواص سماق، ارزش غذايي آن و طرز تهيه يك نوشيدني با اين ميوه پرخاصيت آشنا خواهيم كرد.
سماق چيست؟
سماق از خانوادهي بِري‌هاي قرمز شناخته مي‌شود. البته نبايد سماق معمولي را با سماق سمي اشتباه گرفت. در اثر تماس با سماق سمي، جوش‌هايي روي پوست ايجاد مي‌شود. سماق، با اينكه بومي خاورميانه بوده، اكنون در بسياري از مناطق جهان يافت مي‌شود. وقتي كه سماق پودر شده و به غذا اضافه شود، رنگ قرمز و طعمي ترش به غذاها مي‌افزايد.
سماق از ادويه‌هاي مهم در آشپزي مديترانه‌اي و خاورميانه‌اي است. از آن براي طعم‌داركردن گوشت‌ها يا تهيه‌ي سس‌ها استفاده مي‌شود. اما بهترين روش مصرف سماق، افزودن آن به غذا درست پيش از صرف آن است.
نحوه‌ي تشخيص سماق معمولي از سماق سمي بسيار ساده است. سماق سمي، رنگ سفيد يا خاكستري دارد و از شاخه‌ها آويزان است؛ اما سماق معمولي قرمزِ پررنگ بوده و به شاخه‌هاي عمودي چسبيده است. برخي گونه‌هاي سماق تهاجمي است و گياهان ديگر را نابود مي‌كنند. برخي از اين گونه‌ها در نقاطي از ايالات متحده يافت مي‌شوند و ريشه‌كن‌كردن آنها كار دشواري است.
يكي از مهم‌ترين خواص سماق، كاهش قند خون است. در مقاله‌اي كه در سال ۲۰۱۴ در مجله‌ي تحقيقات علوم دارويي ايران به‌چاپ رسيد، تأثير خواص سماق بر بيماران ديابتي بررسي شد. دانشمندان ايراني و آمريكايي در اين پژوهش، تأثير سماق را بر سطح قند خون، آپوليپوپروتئين B، آپوليپوپروتئين A-۱ و ظرفيت آنتي اكسيداني تام (TAC) در بيماران مبتلا به ديابت نوع ۲ بررسي كردند.
در يك مطالعه‌ي باليني ۳ماهه، ۴۱ بيمار ديابتي بررسي شدند. به گروهي از آنان، روزانه ۳ گرم پودر سماق و به گروهي ديگر دارونما (چيزي مانند دارو و بدون اثر واقعي) داده شد. نمونه‌هاي خون افراد قبل و بعد از مطالعه بررسي شد. سطح قند خون، هموگلوبين گليكوزيله و آپوليپوپروتئين B (كه جزء اصلي كلسترول بد خون (LDL) است) در افرادي كه در اين مدت سماق مصرف كرده بودند، كاهش چشمگيري نشان مي‌داد.
همچنين نتايج اين پژوهش نشان مي‌داد سطح آپوليپوپروتئين A-۱ كه از اجزاي مهم در كلسترول خوب خون (HDL) است، افزايش يافته است. همچنين سطح ظرفيت آنتي اكسيداني تام (TAC) نيز در بيماران با مصرف سماق افزايش يافت. ظرفيت آنتي اكسيداني تام (TAC) هرچه بيشتر باشد، عوارض ناشي از ديابت در بيماران كاهش مي‌يابد. پژوهشگران با مشاهده‌ي اطلاعات حاصل، نتيجه‌گيري كردند كه سماق روي قند خون، آپوليپوپروتئين B، آپوليپوپروتئين A-۱ و ظرفيت آنتي اكسيداني تام (TAC) در بيماران مبتلا به ديابت نوع ۲ اثر مثبتي دارد.
يافته‌هاي پژوهشي ديگر در سال ۲۰۱۳ در مجله‌ي گياهان دارويي و معطر ايران به چاپ رسيد. از ديگر خواص سماق مي‌توان به درمان ديابت اشاره كرد. در اين پژوهش، دانشمندان به‌مدت ۴ هفته به ۳۱ بيمارِ مبتلا به ديابت نوع ۲، روزانه سه بار يك كپسولِ گياهي حاوي سماق دادند. هدف اين بود كه تأثير سماق را روي قند خون بررسي كنند. اين كپسول محتوي موادي از جمله گياه خرفه پَرپَهَن، انار و سماق سيسيلي بود. اين مواد به‌طور سنتي در خاورميانه براي درمان ديابت مصرف مي‌شده‌اند. پژوهشگران براساس اين يافته‌ها نتيجه‌گيري كردند كه مصرف اين كپسول‌ها بدون بروز عوارض جانبي در كاهش قند خون ناشتا و قند خون پس از صرف غذا در بيماران مبتلا به ديابت نوع ۲ مؤثر است.
از ديگر خواص سماق، بايد به خاصيت آنتي‌اكسيداني آن اشاره كرد. بنابر پژوهش‌هاي انجام‌شده روي ۲ گونه سماق، اين گياه خاصيت آنتي اكسيداني شگفت‌انگيزي دارد. چنان‌كه مي‌دانيد بدن‌تان براي خنثي‌كردن آثار مخرب راديكال هاي آزاد، به آنتي‌اكسيدان‌ها نياز دارد. راديكال‌هاي آزاد مولكول‌هاي ناپايداري هستند كه در بروز پيري و بيماري هاي مزمن مؤثرند.
براساس مقاله‌اي كه در سال ۲۰۱۳ در مجله‌ي شيمي مواد غذايي به‌چاپ رسيد، سماق آمريكايي در افزايش فعاليت آنتي اكسيداني مؤثر است. سماق آمريكايي، بوميِ مناطق شرقي آمريكاي شمالي است و ميوه‌ي آن توسط بوميان براي درمان بيماري‌هاي گوناگون استفاده مي‌شده است. پژوهشگران درباره‌ي خاصيت آنتي اكسيداني سماق آمريكايي به نكات زير اشاره كرده‌اند:
در پژوهشي كه نتيجه‌ي آن در سال ۲۰۱۴ در مجله‌ي بيوشيمي مواد غذايي به‌چاپ رسيد، ظرفيت آنتي اكسيداني عصارهي چند چاشني مختلف، از جمله عصارهي مايع سماق سيسيلي (.Rhus coriaria L) بررسي شد. زرشك، هل، فلفل سياه، رازيانه، برگ بو، جوز هندي، فلفل قرمز، زردچوبه و خردل سفيد ساير موادي بودند كه در اين پژوهش بررسي شدند. تمركز مطالعه بر اين بود كه كدام‌يك از اين مواد مي‌تواند به‌عنوان يك نگهدارنده‌ي طبيعي در صنايع غذايي به‌كار رود. در پايان اين پژوهش، يافته‌هاي زير حاصل شد:
يكي از مهم‌ترين خواص سماق خاصيت ضد ميكروبي و ضد قارچي آن است. براساس پژوهشي كه يافته‌هاي آن در سال ۲۰۱۱ در مجله‌ي علوم زيستي آلمان به‌چاپ رسيد، دانه‌ي سماق سيسيلي دربرابر آسپرژيلوس فلاووس (گونه‌اي از قارچ) خاصيت ضد قارچي از خود نشان داد. اين قارچ باعث بروز عفونت ريه در انسان شده كه آسپرژيلوزيس نام دارد. اين بيماري معمولا در افرادي كه دستگاه ايمني ضعيف دارند (مانند مبتلايان به ايدز يا كساني كه پرتودرماني مي‌كنند) بروز مي‌كند.
دانشمندان دانشگاه مك‌گيل مونترال كانادا معتقدند سماق براي قلب مفيد است. از ديگر خواص سماق مي‌توان به كاهش خطر بروز تصلب شرايين (سختي سرخرگ‌ها) اشاره كرد. بنابر پژوهش‌هاي آنها سماق مي‌تواند مانع از جابه‌جايي سلول‌هاي عضلات صاف رگ‌ها شود. اين فرايند نقش مهمي در جلوگيري از بروز تصلب شرايين دارد.
پس از عصاره‌گيري و خالص‌سازي تانن‌هاي موجود در پودر سماق، دانشمندان با ۱۰ غلظت مختلف از آن، ميزان جابجايي سلول‌هاي عضلات صاف رگ‌ها را در موش‌ها بررسي كردند. پس از اين مطالعه مشاهده شد ميزان جابه‌جايي سلول‌هاي عضلات صاف رگ‌ها در موش‌ها ۶۲٪ كاهش يافت. دانشمندان نتيجه گرفتند تانن‌هاي استخراج‌شده از سماق مي‌تواند مانع از بروز اين فرايند شده و درنتيجه در درمان تصلب شرايين مؤثر باشند.
براساس مقاله‌اي كه در مجله‌ي علوم زيستي اُردن به‌چاپ رسيد، سماق:
بوميان آمريكايي از ميوه سماق يك نوشيدني خوشمزه درست مي‌كردند. اگر شما نيز به ميوه‌ي سماق دسترسي داريد، مي‌توانيد آن را در منزل تهيه كنيد و از آن لذت ببريد.
پيش از افزودن سماق به رژيم غذايي خود، ابتدا به هشدارهاي زير توجه كنيد.