با در نظر گرفتن رشد 15درصدي حمل ريلي باري در سال جاري و رشد 17درصدي حمل ونقل ريلي در حوزه بار در سال 96 نسبت به 95 و 13 درصدي حمل بار در سال 95 نسبت به 94، بيانگر افزاش 30 درصدي رشد بار از طريق ريل است. اين رشد عملياتي به خاطر توسعه امور فني و زيربنايي و به دليل افزايش بهره‌وري و انتقال بار به ويژه كالاهاي معدني از جاده به روي ريل صورت گرفته است.همچنين ترانزيت ريلي نسبت به سال گذشته رشد 60 درصدي را تجربه كرده كه افتتاح مسيرهاي جديد بين المللي از شاخص‌هاي تأثيرگذار در اين رشد است.
در سال 96 حمل بار داخلي توسط حمل و نقل ريلي 12.5 درصد رشد داشته است و اين رشد در تن كيلومتر 7 درصد بوده كه در بخش حمل مواد معدني نسبت به سال قبل 10 درصد رشد را نشان مي‌دهد.سال 95، 27.5 ميليارد تن كيلومتر كالا توسط ريل جابه‌جا شد و هدف گذاري جابه‌جايي كالا در سال 96، 43 ميليارد تن كيلومتر است كه با 45 ميليارد تن حمل ريلي در اين سال، ركورد جابه‌جايي را بيش از حد پيش بيني شده زده است. در سال 94 نيز حدود 1.5ميليون تن بار به صورت ريلي ترانزيت شد كه اين رقم در سال 95 حدود يك ميليون و 200 هزار تن بوده است.
لازم به توضيح است كه هدف گذاري راه آهن براي رشد مداوم سالانه ترانزيت حدود 18درصد است. بنابراين اگر سهم راه آهن ايران به 10ميليون تن ترانزيت برسد، بيش از تمام درآمدي كه اين شركت از محل حمل بار داخلي دارد (حدود 35ميليون تن حملونقل داخلي) براي راه آهن درآمد ايجاد مي‌شود.
باز اريابي فني اولين عامل مؤثر در رشد جابه جايي بار با قطار
رويكرد بازاريابي راه آهن در سال 93 براي جذب بارهاي جديد موثر بود، از دلايل مؤثر در رشد 9.2 درصدي جابه‌جايي بار توسط راه آهن در سال 93، رويكرد بازاريابي راه آهن بود؛ تلاش راه آهن بر اين بوده است كه سبد كالايي كه جابه جا مي‌شود در بخش ريلي متنوع شود ضمن آنكه در بخش پتروشيمي يا جابه‌جايي سيمان و محصولات فولادي، تلاش بر اين بود كه وزن بارهايي كه در گذشته جابه جا مي‌شد، افزايش يابد.
در اين راستا بازاريابي دقيق انجام شد و با صاحبان كالا جلسات زيادي برگزار شده است؛ هم چنين با مديران عامل كارخانه‌هاي توليدي جلساتي برگزار كرديم تا بتوان صاحبان كالا را براي حمل ريلي، تشويق و جذب كرد.
ثبات نرخ تعرفه عامل رشد جذب بار توسط راه آهن
دومين فعاليت راه آهن در سال 93 ثابت نگه داشتن نرخ تعرفه‌ها بود؛ در شرايطي كه اقتصاد كشور تورم را تجريه مي‌كرد و انواع خدمات با رشد قيمت مواجه بودند، تلاش كرديم نرخ حق دسترسي به راه آهن در سال 93 ثابت بماند، بنابراين رقم تغييري نكرد و چنين رويكرد موجب شد صاحبان بار اعتماد بيشتري به راه آهن كنند و چون جابه‌جايي بار آنها در مقايسه با ساير مدل‌هاي حمل، ارزان‌تر محاسبه مي‌شد خود متمايل به استفاده از حمل و نقل ريلي بودند و در واقع تشويق مي‌شدند.
برنامه‌اي شدن حركت قطارهاي باري
30 قطار باري سال گذشته برنامه‌اي شد.سومين فعاليت انجام شده كه در جذب بار توسط راه آهن در سال گذشته مؤثر واقع شد، برنامه‌اي شدن حركت قطارهاي باري بود. همه قطارهاي مسافري داراي برنامه هستند و مطابق زمانبندي مشخص از مبدا حركت كرده و در ايستگاه‌هاي مختلف توقف يا عبور مي‌كنند و سپس به مقصد مي‌رسند، اما درباره قطارهاي باري چنين برنامه‌اي مشخص وجود نداشت، سال گذشته تلاش كرديم در مسيرهايي كه بار پيوسته داشتيم نظير معادن به كارخانه‌هاي فولاد، بندرعباس به تهران و يا سرخس به بندرعباس و بالعكس، قطار باري برنامه‌اي برقرار شود.
تعهد بر اين بوده است كه در زمان مشخص قطار به مقصد برسد مثلاً باري كه از بندرعباس به تهران منتقل مي‌شد طبق تعهد راه آهن 50 ساعته به تهران مي‌رسيد يا بار سرخس به بندرعباس را متعهد مي‌شديم سه روزه به مقصد برسد و در مورد ساير بارهايي كه از معادن به كارخانه‌هاي فولاد منتقل مي‌شد، تعهد مي‌داديم كه در زمان مشخص كالا به مقصد برسد و اين به رشد بارهاي ريلي انجاميد.
در سال 93 جمعاً حدود 30 قطار باري برنامه‌اي راه اندازي شد كه اين قطارها نقش به سزايي در جلب رضايت صاحب كالا داشتند.
اعمال تخفيف 5 تا 37 درصدي براي حمل بارهاي صادراتي
در سال گذشته نرخ سنگ آهن صادراتي افت شديدي در بازار بين‌المللي داشت و صادرات سنگ آهن به شدت كاهش يافت؛ اما راه آهن در راستاي كمك به صاحبان بارهاي صادراتي، تلاش كرد تخفيف هايي را در اين عرصه ارائه دهد.به طور مشخص در سال گذشته بسته به نوع كالا و در مبادي و مقاصد مختلف، از 5 تا 37 درصد تخفيف به صاحبان كالا ارائه شد تا بتوانند بارهاي انبوه خود را از طريق راه آهن جابه‌جا كنند.
ديدگاه وزير راه و شهر سازي در خصوص ارتقاي بهره وري در برنامه‌هاي توسعه راه آهن
جناب آقاي آخوندي با اشاره به وضعيت موجود حملونقل ريلي اعلام كرد براي اين شيوه حملونقل در سال 1400 جابه جايي 200 ميليون تن بار و بيش از 55 ميليون نفر مسافر هدف‌گذاري شده است.
بر همين اساس ايشان مهم‌ترين اقدامات لازم براي دستيابي به اين اهداف را توسعه زيرساخت‌هاي شبكه ريلي و نوسازي ناوگان حمل و نقل ريلي عنوان كردند. به گفته‌ي آقاي آخوندي براي دستيابي به اين اهداف علاوه بر نوسازي ناوگان نيازمند احداث 13000 كيلومتر ريل جديد هستيم كه 9000 كيلومتر آن مربوط به احداث محورهاي جديد و 4000 كيلومتر آن براي دوخطه يا حتي سه خطه شدن محورهاي موجود است. ايشان همچنين برقي كردن محورهاي اصلي راه آهن يعني محورهاي تهران مشهد، تهران تبريز و تهران بندرعباس را به عنوان يكي ديگر از اقدامات ضروري براي دستيابي به اين اهداف عنوان كردند. در اين ميان افزايش جذابيت حمل بار در راه آهن از طريق تغيير در تعرفه‌ها و حق دسترسي به شبكه ريلي را مي‌توان به عنوان تنها اقدام نرم افزاري پيش‌بيني شده براي افزايش جابه‌جايي بار و مسافر در اين شيوه‌ي حملونقل عنوان كرد.
تجزيه و تحليل نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهديدات صنعت ريلي كشور
بررسي نقاط قوت و ضعف صنعت، و از طرف ديگر فرصتها و تهديداتي كه صنعت ريلي كشور را ميتواند تحت تأثير قرار بدهد، ميتواند تحليل ما را در تجزيه و تحليل SWOT شركت و همچنين كشف مزيتهاي رقابتي ذاتي صنعت و مزيتهاي رقابتي احتمالي شركت ياري رساند. در اين راستا به بررسي اين عوامل در سند چشمانداز صنعت ريلي كشور پرداخته شده است.
دلايل كندي رشد حمل بار ريلي
بهبود شرايط كلان صنعت ريلي كشور
از جمله راهحلهاي بهبود شرايط كلان صنعت ريلي كشور، فشار بر راه آهن جمهوري اسلامي در آزادي عمل فعاليتها است. به عنوان نمونه فعاليتهاي مختلف يا حوزههاي مختلف، تقسيم بندي شده و هريك از آنها به يك شركت منتقل گردد. اين عمل باعث ميگردد كه مركز قدرت در اين صنعت تضعيف شود و به چندين واحد تقسيم شود. كشور ژاپن با استفاده از اين استدلال، شبكه ريلي خود را به چهار قسمت تقسيم نموده است.
راه ديگر اين است كه يك وجه سوم مستقل جهت قضاوت و برخي تصميمگيريها به وجود بيايد. كارشناسان اين صنعت ميگويند بعضاً در اختلافات بين راه آهن جمهوري اسلامي و شركت‌هاي خصوصي ريلي، اين خود راه آهن جمهوري اسلامي است كه بر مسند قضاوت مينشيند و راي مي‌دهد. بنابراين انتظار انحراف در قضاوت و انحصار قدرت راه آهن جمهوري اسلامي قابل درك است. در صورتي كه مقام قضاوت و برخي تصميم‌گيري‌هاي كلان به يك نهاد سوم سپرده شود و راه آهن جمهوري اسلامي موظف شود كه به اين نهاد، پاسخگو باشد، بايد انتظار داشت كه قدرت راه آهن جمهوري اسلامي كمتر شده و سوگيري ها هم كاهش يابد.
نقاط قوت حمل و نقل ريلي
حمل و نقل ريلي نسبت به ساير شقوق حمل و نقل، ايمن تر، اقتصاديتر، اشغال كمتر زمين براي احداث، مصرف كمتر سوخت، آلودگي كمتر محيط زيست، مزيت در حمل انبوه و حجيم بار در مسيرهاي طولاني، مزيت در جابه‌جايي مسافر در مسافت‌هاي 500 كيلومتر با راه آهن سريع‌السير و مسيرهاي طولاني با خواب راحت، داراي راحتي و رفاه بالاتر در بخش مسافر، سهولت افزايش ظرفيت سيستم ريلي نسبت به ساير شيوه‌ها، نظم پذيرتر بودن سيستم، قابليت اتوماسيون و مديريت يكپارچه، استهلاك پايين خط و ناوگان، داراي امكان استفاده از انرژي‌هاي جايگزين در خطوط برقي، و امكان افزايش سرعت حمل و نقل مي‌باشد.
نقاط قوت خاص حمل و نقل ريلي ايران
نقاط قوت صنعت ريلي كشور
نقاط ضعف صنعت ريلي كشور
فرصت‌هاي حملونقل ريلي ايران
فرصت‌هاي صنعت ريلي كشور
تهديدات حملونقل ريلي
تهديدات صنعت ريلي كشور
چالش‌هاي پيش روي صنعت ريلي كشور
صنعت ريلي كشور دچار چالش‌هايي به شرح زير مي‌باشد:
واردات كالاهاي مستعمل
قيمت پائين انواع لكوموتيو و واگن مستعمل باعث شده است تا انواع كالاهاي مستعمل ريلي اعم از واگن و لكوموتيو با سن بيش از 30 سال وارد ناوگان ريلي كشور شوند.در حال حاضر 7 شركت توليدكننده ناوگان ريلي در كشور فعال هستند كه عمدتاً در راستاي سياست‌هاي توسعه حملونقل ريلي در كشور ايجاد شده‌اند. متاسفانه توسعه حملونقل ريلي طي دو ده اخير كمتر از برنامه‌هاي پيش‌بيني شده محقق گرديد و در عين حال بخش قابل توجهي از تقاضاي ايجاد شده در اين صنعت براي تامين ناوگان ريلي از خارج از كشور تامين گرديد و تحرك كافي در سمت تقاضاي داخلي در اين صنعت ايجاد نكرد.
عدم امكان تامين مالي
عدم امكان تامين مالي از طريق فاينانس و يا گشايش LC داخلي، باعث شده است تا توان رقابتي توليدكنندگان داخلي با رقباي خارجي كاهش يافته و اين شرايط تمايل به واردات را در بخش بهره‌برداري افزايش داده است.
بالابودن هزينه دسترسي به شبكه ريلي
حق دسترسي بخش خصوصي به شبكه ريلي كشور به طور متوسط در حدود 80 درصد كرايه دريافتي است و سهم باقي مانده براي بخش خصوصي امكان و انگيزه لازم براي باقي ماندن و توسعه فعاليت در اين صنعت را فراهم نميكند. در عين حال با نسبت كنوني تسهيم درآمدها امكان خريد ناوگان نو از داخل يا خارج از كشور وجود ندارد و به همين دليل ورود ناوگان مستعمل با اقبال بيشتري مواجه شده است.