در حالي كه بيشتر تمركز وزارت راه و شهرسازي بر توسعه زيرساخت هاي ريلي است، افزايش بهره وري و ارتقاي عملكرد خطوط موجود، سبب شده تا سرمايه گذاري در اين بخش جذابيتي نداشته باشد.
به گزارش خبرنگار مهر، بر اساس اعلام شركت ساخت و توسعه زيربناهاي حمل و نقل كشور، در حال حاضر ۵ پروژه ريلي در اين شركت فعال است كه پيش بيني مي‌شود تا قبل از پايان دولت دوازدهم به بهره‌برداري برسند.
آنگونه كه خيرالله خادمي مديرعامل شركت ساخت و توسعه اعلام كرده، افتتاح اين پروژه‌ها مي‌تواند طول شبكه ريلي كشور را به ميزان ۶۵۰ كيلومتر افزايش دهد.
اين ۵ پروژه ريلي عبارتند از:
راه آهن يزد-اقليد به طول ۲۷۰ كيلومتر
راه آهن بستان‌آباد-تبريز به طول ۴۴ كيلومتر
راه آهن زاهدان-خاش به طول ۱۵۰ كيلومتر
راه آهن همدان-سنندج به طول ۱۵۰ كيلومتر
راه آهن رشت-كاسپين به طول ۳۵ كيلومتر
۵ پروژه ريلي براي كامل‌تر شدن شبكه راه آهن كشور
هر يك از اين پروژه‌ها كه قرار است تا انتهاي تيرماه سال جاري افتتاح شوند، اهداف خاصي را پيگيري خواهند كرد. براي مثال راه آهن يزد-اقليد مي‌تواند ظرفيت جابه جايي سالانه ۴ ميليون تن بار و يك ميليون مسافر در سال اول بهره‌برداري را داشته باشد و از اين طريق بتواند به تكميل كريدور ريلي شمال شرقي-جنوب غربي و احياي بندر خشك، معادن سنگ آهن كنستانتره و خاك نسوز كمك كند.
پروژه راه آهن بستان آباد-تبريز نيز مي‌تواند ظرفيت جابه جايي ۲ ميليون تن بار و يك ميليون نفر مسافر در سال را به خود اختصاص دهد و به تكميل كريدور شرق به غرب كشور، تسهيل فرآيند ترانزيت، تسهيل جابه جايي بار در كشور، كوتاه‌تر شدن مسير ريلي تهران-تبريز و افزايش استقبال مسافران به استفاده از ريل براي تردد، كمك كند.
افتتاح خط آهن ۱۵۰ كيلومتري زاهدان-خاش به عنوان قطعه‌اي از راه آهن پر اهميت چابهار-زاهدان نيز تا انتهاي تيرماه اتفاق خواهد افتاد تا فرآيند تكميل خط آهن چابهار به زاهدان كه بنا بود مطابق با وعده‌هاي وزير راه و شهرسازي و همچنين مديرعامل شركت ساخت و توسعه زيربناهاي حمل و نقل كشور تا انتهاي سال ۱۴۰۰ انجام گيرد، سرعت بگيرد.
لازم به ذكر است كه راه آهن زاهدان-خاش توانايي حمل ۲.۸ ميليون تن بار و ۹۲۷ هزار نفر مسافر را در سال اول بهره برداري خواهد داشت و رفته رفته با تكميل ادامه مسير و اتصال آن به بندر استراتژيك و اقيانوسي چابهار، نقش جدي خود را در رشد و توسعه اقتصادي در كشور به نمايش خواهد گذاشت.
افتتاح راه آهن همدان-سنندج و همچنين راه آهن رشت-كاسپين نيز به ترتيب با هدف تكميل شبكه راه آهن غرب كشور و همچنين تكيل كريدور شمال-جنوب در جهت ايجاد اتصال ريلي كامل خليج فارس و درياي عمان به درياي خزر انجام خواهد پذيرفت.
راه آهن همدان-سنندج هم‌اكنون ۶۷ درصد پيشرفت فيزيكي دارد و قادر است در سال اول بهره برداري ۲.۹ ميليون تن بار را جابه جا كند.
اتصال ريلي رشت به بندر كاسپين نيز مي‌تواند در سال اول بهره برداري خود، ۵ ميليون تن بار و ۱.۴ ميليون مسافر را جابه جا كرده و هم اكنون پيشرفت فيزيكي ۵۵ درصدي را به ثبت رسانده است.
ساخت بيش از ۱۰ هزار كيلومتر خط آهن ظرف ۴ سال آينده، شدني است؟
لازم به ذكر است كه افتتاح اين ۵ پروژه ريلي، طول شبكه ريلي كشور را از ۱۴ هزار كيلومتر به ۱۴۶۵۰ كيلومتر افزايش مي‌دهد.
با اين حال و بر اساس سند چشم انداز ۲۰ ساله كشور، مي‌بايست تا سال ۱۴۰۴، طول شبكه ريلي كشور به عددي بالغ بر ۲۵ هزار كيلومتر برسد كه با توجه به ميزان توسعه خطوط ريلي در سال‌هاي اخير، عدد ۲۵ هزار كيلومتر دست نيافتني به نظر مي‌رسد.
استفاده بهينه از خطوط موجود، مهمتر از دستيابي به ۲۵ هزار كيلومتر خطوط ريلي
كارشناسان معتقدند آنچه اهميت بيشتري نسبت به تحقق عدد ۲۵ هزار كيلومتر براي طول شبكه ريلي كشور دارد، استفاده درست از شبكه موجود و توسعه اولويت دار شبكه نه در جهت رسيدن به هدف ۲۵ هزار كيلومتري چشم انداز، بلكه براي رسيدن به ميزان عملكرد تكليف شده در چشم انداز، يعني عملكرد حمل ۳۰ درصد از بار كشور و ۲۰ درصد از مسافران كشور با شبكه حمل و نقل ريلي است.
معاون اقتصادي راه آهن: ۳۰ كارگروه بررسي روش‌هاي ارتقاي بهره وري تشكيل داده‌ايم
نورالله بيرانوند معاون برنامه ريزي و اقتصاد حمل و نقل شركت راه آهن جمهوري اسلامي ايران در گفت وگو با خبرنگار مهر درباره برنامه‌هاي اين شركت در جهت ارتقاي بهره وري آن اظهار كرد: مسئوليت اصلي راه آهن بر موضوع بهره برداري است و به دو شكل مي‌توانيم بهره برداري را افزايش دهيم يكي از طريق افزايش منابع ماست و ديگري ارتقاي بهره وري است.
وي درباره مطالعات اقتصادي احداث خطوط راه آهن گفت: شركت ساخت و توسعه بايد اين مطالعات را قبل از احداث هر خط آهن انجام دهد با اين حال از زماني كه شركت راه آهن، خطوط جديد را به عنوان بهره بردار تحويل مي‌گيرد، برنامه‌هاي روشني براي استفاده از اين پروژه‌ها دارد.
معاون شركت راه آهن گفت: اين شركت از اواخر سال ۹۷، برنامه جامعي تحت عنوان استقرار چرخه بهره وري در شركت راه آهن تدوين كرديم و به اجرا گذاشتيم؛ اين برنامه كه با آئين نامه‌ها و دستورالعمل‌هاي سازمان ملي بهره وري و همچنين قوانين و ابلاغيه‌هاي برنامه و بودجه هماهنگ است، در دو بخش «افزايش تن-كيلومتر و نفر-كيلومتر كه همان افزايش درآمدهاست» و همچنين «كاهش هزينه ها» برنامه‌هايي را طراحي و اجرا كرده ايم.
افزايش ۱۰ درصدي بهره وري حمل و نقل ريلي در سال ۹۹
بيرانوند اظهار كرد: عملكرد بهره وري راه آهن در سال ۱۳۹۹ عملكرد قابل قبولي بوده و ۱۰ درصد از رشد عملكردي اين شركت، عمدتاً ناشي از اجراي برنامه ارتقاي بهره وري راه آهن بوده است.
وي ادامه داد: ۳۰ كارگروه بهره وري در راه آهن تحت نظر معاونان مختلف راه آهن و مديرعامل راه آهن و با حضور اساتيد دانشگاه‌ها، كارشناسان راه آهن، نمايندگان شركت‌هاي ريلي و انجمن شركت‌هاي ريلي، خبرگان و بازنشستگان راه آهن فعاليت مي‌كنند كه تمركز آنها روي مسائل است؛ چرخه بهره وري در راه آهن، مبتني بر حل مسأله است؛ مثلاً يكي از دلايل توقف طولاني مدت قطارهاي باري در مسيرها و ايستگاه‌ها، سوخت رساني به لكوموتيوهاست؛ در اين كارگروه‌ها، نحوه سوخت رساني به قطارهاي باري مورد بررسي قرار مي‌گيرد تا ميزان معطلي بار در طول مسير كاهش يابد. پ
اين مقام مسئول در شركت راه آهن يادآور شد: البته برنامه‌هاي بهره وري ما منحصر به اين ۳۰ كارگروه نيست و از همه ادارات كل استاني و مناطق راه آهن هم خواسته ايم تا راه حل‌ها و پيشنهادهاي خود براي افزايش بهره وري را به ما اعلام كنند؛ ضمن اينكه از مشاوران بيروني هم بهره برده ايم.
بيرانوند راه آهن را جز ۳ دستگاه برتر كشور از نظر بهره وري در سال گذشته با انتخاب سازمان ملي بهره وري عنوان كرد و افزود: قرار است امسال بر بخش مديريت دارايي‌ها، ديجيتالي سازي راه آهن، منابع انساني، مديريت استعدادها، مديريت دانشي، معماري سازماني خدمت گرا و … متمركز شويم. با اجراي اين برنامه‌ها، راه آهن از يك سازمان وظيفه گرا به يك سازمان خدمت گرا حركت مي‌كند.
وي خاطرنشان كرد: رشد ۱۰ درصدي بهره وري در كل بخش حمل و نقل ريلي بوده كه البته عمدتاً به حوزه باري برمي گردد؛ در حوزه مسافري به دليل شيوع كرونا، رشدي نداشته ايم؛ ارتقاي بهره وري حمل و نقل ريلي، بيشتر در زمينه واگن و لوكوموتيو بوده كه در اختيار بخش خصوصي است؛ بخشي از آن هم به افزايش بهره وري خطوط برمي گردد.
حمل و نقل ريلي بار سود ده است؛ اما مسافري، نه
معاون اقتصادي راه آهن درباره سودده بودن سرمايه گذاري در بخش حمل و نقل ريلي گفت: در بخش جذابيت سرمايه گذاري، بسته‌هاي تشويقي را تعريف كرده ايم كه ۳ ضلع افزايش بازدهي اقتصادي، مديريت ريسك و تأمين مالي را تشكيل مي‌دهند.
وي افزود: براي اين ۳ ضلع برنامه‌هاي گسترده‌اي تعريف كرده ايم و امروز حجم عظيمي از حوزه‌هاي سرمايه گذاري در حوزه ريلي شامل خريد واگن باري و لوكوموتيو؛ اما در مورد بخش مسافري هم به دليل شيوع كرونا و هم به دليل اينكه اقتصاد حمل و نقل مسافري ريلي به دليل اينكه نظارت بر قيمت‌ها و كنترل نرخ بليت وجود دارد، جذابيت كمتري دارد.
توليد يا بازسازي ۷۰۰ ناوگان ريلي در سال گذشته
بيرانوند تصريح كرد: در حال حاضر تمام شركت‌هاي توليدي واگن باري و مسافري با ظرفيت بالا در حال توليد هستند و سال گذشته بالغ بر ۷۰۰ دستگاه واگن و لوكوموتيو، توليد يا اوورهال (بازسازي كامل) با سرمايه گذاري بخش خصوصي شد.
وي درباره برنامه راه آهن براي استقبال بيشتر از سرمايه گذاران در حمل و نقل ريلي مسافري گفت: در حال تدرك بسته تشويقي در اين زمينه هستيم كه حمايت خاصي از بخش مسافرري كنيم؛ يكي از حمايت‌هاي مهم، فعال سازي سازوكار ماده ۱۲ قانون رفع موانع توليد و تبصره ۱۸ قانون بودجه است؛ در سال گذشته از محل تبصره ۱۸ قانون بودجه، اقدامات خوبي انجام شد و توانستيم منابع درآمدي خوبي داشته باشيم و عمدتاً هم صرف ارتقاي بخش مسافري و بازسازي واگن‌هاي مسافري شد.
براي افزايش جذابيت سرمايه گذاري در بخش مسافري نياز به اصلاح مصوبه شوراي اقتصاد داريم
معاون اقتصادي راه آهن تأكيد كرد: در سازوكار ماده ۱۲ قانون رفع موانع توليد، بخش باري آن اجرايي شده است اما براي استفاده از اين ماده قانوني براي افزايش جذابيت سرمايه گذاري در حوزه مسافري ريلي، بايد شرايطي كه در شوراي اقتصاد عنوان شده، اصلاح شود.
وي افزود: بر اساس شرايطي كه در مصوبه شوراي اقتصاد آمده، به مازاد رشد ۳ درصد در بخش مسافري، از محل صرفه جويي در مصرف سوخت، منابعي به بخش مسافري داده مي‌شود اما به دليل كرونا، امكان تحقق رشد ۳ درصدي آن فراهم نبود چه رسد به مازاد بر آن ۳ درصد؛ از همين رو با همكاري وزير راه و شهرسازي به دنبال اصلاح اين مصوبه در شوراي اقتصاد هستيم كه در صورت تصويب آن، منابع خوبي به بخش مسافري ريلي هدايت مي‌شود.
بيرانوند به تجديد منابع از محل وجوه اداره شده اشاره و اظهار كرد: قرار است هم از محل بانك‌ها و هم بازار سرمايه، منابعي را براي ارتقاي بخش ريلي جذب كنيم؛ يكي از آنها، پرداخت يارانه به سود تسهيلات بانكي شركت‌هاي ريلي مسافري است.
چرا صاحبان بار بيشتر به حمل و نقل جاده‌اي متمايلند تا ريلي؟
وي درباره تفاوت يارانه‌هاي بخش‌هاي حمل و نقل جاده‌اي و ريلي گفت: در بخش جاده‌اي، يارانه‌ها به شكل سوخت ارزان قيمت در اختيار فعالان اين بخش قرار مي‌گيرد؛ در بخش ريلي هم ما گازوئيل را با همان ليتري ۳۰۰ تومان دريافت مي‌كنيم اما برتري بخش ريلي به جاده‌اي اين است كه حمل و نقل ريلي، سوخت كمتري در تن-كيلومتر مصرف مي‌كند كه معادل يك ششم مصرف سوخت در بخش جاده‌اي است.
بيرانوند ادامه داد: متأسفانه سوخت ارزان قيمت سبب شده تا شرايط رقابت جاده با ريل به سود بخش جاده‌اي باشد اما در ديگر كشورها به دليل گران بودن نرخ سوخت، حمل و نقل جاده‌اي شرايط رقابتي كمتري با ريلي دارد. با اين حال قرار است امسال بهره وري بخش مسافري هم تقويت شود.
كارشناس اقتصاد حمل و نقل: راه آهني كه دخل و خرجش متناسب نيست، بايد درمان شود؛ نه بزرگ‌تر
همچنين محمدجواد شاهجويي پژوهشگر اقتصاد حمل و نقل نيز در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص فاصله توسعه زيرساخت‌هاي راه آهن با ارتقاي بهره وري حمل و نقل ريلي گفت: افزايش كمي طول شبكه ريلي نمي‌تواند مشكل و معضل اصلي حمل و نقل كشور كه ميزان عملكرد پايين و بهره وري پايين شبكه است را بر طرف كند.
افزايش طول خطوط بدون بهره وري، كار را پيچيده‌تر مي‌كند
وي افزود: اتفاقاً افزوده شدن طول خطوط ريلي، معضل بهره برداري غير بهينه را بغرنج‌تر هم مي‌كند. متأسفانه تا امروز بيشتر رويكرد و جهت گيري وزارت راه و شهرسازي در دوره‌هاي مختلف، توسعه زيرساخت‌هاي شبكه ريلي بوده نه بهبود عملكرد و افزايش بهره وري آن؛ از همين رو ۱۴ هزار كيلومتر خطوط موجود در شبكه ريلي كشور كه طي ۱۰ سال گذشته و با صرف هزينه از بيت المال احداث شده است نيز امروزه به گونه‌اي بهره برداري مي‌شود كه نسبت به كشورهاي دنيا غير بهينه است.
شاهجويي اظهار داشت: جاي تأسف است كه نوع بهره برداري از شبكه ريلي كشور به گونه‌اي است كه صنعتي همچون حمل و نقل ريلي كه مي‌تواند كاملاً سود ده و اقتصادي باشد، در كشور ما دخل و خرج متناسب ندارد و با اعطاي كمك‌ها و مشوق‌هاي دولتي ادامه حيات مي‌دهد.
وي افزود: حال در چنين شرايطي و با وجود چنين نظام بهره برداري از شبكه ريلي، توسعه اين شبكه بايد در اولويت‌هاي بعدي قرار گيرد و افزايش ميزان عملكرد آن مي‌بايست اولويت نخست تصميم گيران و مسئولان بخش حمل و نقل ريلي باشد.
كارشناس اقتصاد حمل و نقل گفت: افزايش بهره وري در شبكه حمل و نقل ريلي با رويكرد افزايش عملكرد واقعي و افزايش اثربخشي صنعت حمل و نقل ريلي در اقتصاد كشور مي‌تواند از مسيرهاي متعددي همچون ايجاد اصلاحات اجرايي، اصلاحات ساختاري، اصلاحات فني و يا تقنيني انجام گيرد كه هر كدام از انواع اصلاحات مي‌تواند هزينه و فايده متفاوتي ايجاد كند.