افغانستان از معدود كشور هاي جهان است كه در آن به توسعه و گسترش حمل و نقل ريلي كمترين توجهي صورت نگرفته است. در اين كشور در شرائط كنوني و در آغاز قرن بيست و يكم پس از ميلاد، هنوز هم مسيرهاي ريلي براي حمل و نقل وجود ندارد اين نشان مي دهد كه شاخص هاي توسعه و پيشرفت اقتصادي دراين كشور چگونه است. دركشورهاي اطراف افغانستان جنگ ها و لشكر كشي هاي قدرت هاي بزرگ در دهه ها و سده هاي گذشته باعث شد كه مسيرهاي طولاني خط آهن براي انتقال سربازان و تجهيزات ارتش هاي قدرت هاي توسعه طلب در منطقه احداث و مورد استفاده قرار بگيرد.

با تمام شدن جنگ ها و توسعه طلبي ها، مسيرهاي ريلي بازمانده از اين دوران ها به توسعه و پيشرفت هاي اقتصادي در كشورهاي اطراف افغانستان كمك كرد. اما در افغانستان با وجود تمامي لشكر كشي ها و جنگ هاي متعدد، شايد بدليل كوهستاني بودن و صعب العبور بودن مسيرهاي حمل و نقل، كسي به فكر احداث خط آهن نيفتاده و شيوه ها و مسيرهاي ديگر براي حمل ونقل را ترجيح دادند. مسلما اگر در سده هاي گذشته در افغانستان خط آهن احداث مي شد امروز ما شاهد و ضعيت بهتري به لحاظ حمل و نقل در افغانستان بوديم.

البته طرح احداث خط آهن از دير باز تا كنون مورد توجه برخي شاهان و سلاطين گذشته بوده است ولي بدلايل مختلف اين طرح ها عملي نشده است. بطور نمونه امان الله خان در دهه هاي آغازين قرن بيست، طرح هاي را براي احداث مسير هاي ريلي در كشور در نظر داشت ولي شرائطي كه در آن زمان براي حكومت او پيش آمد چنين مجالي را به او نداد بعد از او ديگران به فكر اجرا و عملي ساختن چنين طرح هاي نيافتادند. بعدها و در زمان داوود خان يك كمپاني فرانسوي به مطالعه و بررسي مناطق مناسب براي ايجاد خطوط اهن در افغانستان پرداختند.

اما تحولات يك دهه ي گذشته و بازگشت نسبي ثبات در افغانستان زمينه هاي توسعه و گسترش حمل و نقل ريلي در افغانستان را فراهم ساخت. ولي تا كنون به رغم شدت نياز افغانستان به احداث خطوط آهن گام هاي عملي و موثر چنداني در اين زمينه برداشته نشده است. احداث خطوط راه آهن، زير شاخه وزارت فوايد عامه است و تا كنون در اين ده سال فقط مي توان گفت هر ساله محصلين در زمينه راه اهن در كابل آموزش داده مي شوند و در صورت صلاحيت به اين وزارت خانه منتقل مي شوند. اما اينكه اين محصلان و وزارت فوائد عامه توانسته باشد پروژه هاي مهم و قابل توجهي را در اين زمينه اجرايي كرده باشد هنوز چنين چيزي اتفاق نيافتاده است. اين درحاليست كه لازمه و پيش شرط اصلي استخراج و بهره برداري از معادن سرشار و غني افغانستان فراهم ساختن زيرساخت هاي آن است كه از جمله راه آهن مهم ترين آنها است.

بنا براين انتظار آن بود كه در بخش معادن در اين ده سال بايد كار بيشتري بايد صورت مي‌گرفت و اين خود نشان مي دهد كه در مورد منابع كشور كم‌كاري صورت گرفته است. افغانستان در اين ده سال فرصت‌هاي زيادي را از دست داده است و در چند سال گذشته بايد زيربناهاي اساسي براي استخراج معادن ساخته مي‌شد كه نشده است. تاسف مضاعف اينكه پس از ده سال دولت هنوز ثبات سياسي و امنيتي مطمئن ندارد و به‌همين دليل بهره‌برداري از معادن يك كار دشوار به شمار مي‌رود. اين درحاليست كه به باور بسياري از اقتصاد دانان براي استخراخ و شفافيت كار معادن، داشتن يك دولت توانمند، ضروري است اما دولت افغانستان ظرفيت و ثبات مطمئن را تا هنوز ندارد.

به هر ترتيب همينكه دولت در اين سالها در مجموع سعي كرده است به اين بخش از ساختن زير بناهاي اقتصادي كشور توجه كند خود ارزشمند است. در افغانستان علاوه بر استخراج معادن، اين كشور بدليلي موقعيت جغرافيايي بي نظير در ميان كشورهاي مهم آسيايي كه نقش حلقه وصل شمال به جنوب و شرق به غرب اين قاره بزرگ و به تبع ساير نقاط جهان را بازي مي كند بايد در زمينه احياي راه آهن ابريشم نيز توجه صورت بگيرد.

البته در اين زمينه بايد وزارت فوايد عامه براي تطبيق پروژه راه آهن ابريشم سعي كنند منابع آنرا از طريق سرمايه گذاري هاي خارجي تامين نمايد. مقامات در اين وزارت مي گويند كه كار مطالعات مقدماتي راه ابريشم به كمك انكشاف آسيايي صورت گرفته است، اما براي ساختن آن تا كنون هيچ گونه بودجه اي وجود ندارد.

هرچند جامعه جهاني براي ساختن راه ابريشم با حكومت افغانستان تعهد همكاري كرده است اما تاكنون هيچ كشوري بودجه مشخصي را براي تطبيق اين پروژه اختصاص نداده است. براي جلب سرمايه گذاري هاي خارجي و داخلي در چنين پروژه هاي بزرگ بايد مقامات وزارت فوايد عامه به سرمايه گذاران تبيين كند كه اجراي پروژه راه آهن ابريشم نه تنها به توسعه اقتصادي افغانستان كمك مي كند بلكه اين راه براي جامعه جهاني نيز حياتي مي باشد.

اين در حاليست كه پيش از اين مقامهاي امريكايي گفته بودند كه براي تطبيق پروژه خط آهن ابريشم با حكومت افغانستان و كشورهاي منطقه همكاري مي كنند. به هر حال احياي جاده ابريشم و مسير مهم ترانزيتي ابريشم بايد از اولويت هاي اصلي دولت در دهه هاي آينده باشد و دولت بايد در اين زمينه نقشه راهي را ترسيم نموده و در پي عملي ساختن آن باشد.

احداث خطوط اهن به دليل موقعيت جغرافيايي افغانستان و تقويت همكاري هاي اقتصادي كشورهاي منطقه بايد همواره مورد توجه دولت افغانستان و جوامع بين المللي باشد. در اين زمينه مسلما افغانستان به علت اقتصاد ضعيف توانايي ايجاد يك شبكه زنجيره اي از خطوط راه اهن را ندارد و اگر كمك جوامع بين المللي در اين زمينه صورت نگيرد افغانستان به تنهايي قادر به انجام اين پروژه نمي باشد.

بنا براين كشورهاي منطقه بايد بدنبال تمديد خطوط راه اهن خود از طريق افغانستان باشند زيرا به دليل اهميت كشور افغانستان از لحاظ جغرافيايي در همكاري اقتصادي، اين كشور ها بدون عبور از افغانستان نمي توانند ارتباطات منطقوي خود را تامين كنند. ايجاد خطوط اهن به منزله وصل شدن كشورهاي اسيايي و اروپايي و وصل شدن دنيا به طور زنجيره اي با هم مي باشد.در اين زمينه بايد كشورهاي منطقه و جامعه جهاني در مطالعه و تحقيق مسيرهاي گوناگون و مختلف در افغانستان كمك كنند دراين مطالعات بايد منافع اقتصادي دولت و كشورهاي منطقه، شرايط آب و هوايي، هزينه هاي مصرفي و ديگر عوامل نيز سنجيده شود.

اين درحاليست كه ايران براي احياي راه نو ابريشم پروژه هاي بزرگ را روي دست گرفته است. ايران در تلاش است تا گام ها ي بلندي را براي توسعه نفوذ خود در سطح منطقه بردارد و از اين طريق مي خواهد از تلاش هاي غرب براي منزوي ساختن خود جلوگيري نمايد. در اين راستا ايران چندين برنامه اعمار سرك هاي بزرگ، راه هاي آهن و تونل ها را مد نظر گرفته و مي خواهد نقش تاريخي تجارتي اين كشور را در منطقه احيا كند. اما اعمار راه هاي ترانسپورتي ايران كه از حمايت غرب هم برخوردار باشد، بخاطر اختلافات در رابطه با برنامه هاي اتومي ايران تكميل نشده و اكنون ايران مي خواهد اين پروژه ها را با امضاي قرارداد با كشور هاي همسايه تكميل نمايد.

به اين منظور ايران برنامه اعمار يك سرك را از خليج فارس به بحيره كسپين و ولايت گيلان كه بالاخره به روسيه وصل مي شود طرح ريزي كرده است. هدف اين پروژه ها اين است كه كيفيت سرك هاي ايران بهتر شود و راه هاي ترانزيتي اروپا به چين از طريق بحر كه ارسال اشيا از آن اكنون سه ماه در بر مي گيرد و كوتاه تر شده و به 11 روز تقليل يابد.

اما اين برنامه ايران به نام سرك شمال و جنوب به يك سلسله پروژه هاي ديگر ارتباط مي گيرد. يكي از اين برنامه ها كه كار آن شروع شده است وصل سرك و خط آهن ايران به شهر هرات افغانستان و از آنجا به تاجكستان مي باشد. بنا براين ايران با اين فعاليت ها تلاش دارد در راه هاي تجارتي اروپا و آسيا نقش عمده داشته باشد. ترديدي نيست كه توسعه و بهبود اقتصاد افغانستان در نبود مسيرهاي حمل و نقل ريلي امكان پذير نيست بنا براين بايد دولت نقش اساسي حمل و نقل ريلي در توسعه اقتصاد ملي را فراموش نكرده و در ايجاد مسيرهاي متعدد ريلي در كشور اقدامات لازم را انجام دهد.