در ايران نيز در سال هاي نه چندان دور، مسافران براي گرفتن بليط قطار، ساعت ها در انتظار مي ماندند. اما متاسفانه امروزه مردم سهم زيادي از اين وسيله نقليه محبوب ندارند و ساير اشكال حمل و نقل و بهويژه حمل و نقل جاده اي، جاي آن را گرفته است. چرا كه گردشگران امروز انتظارات بيشتري از صنعت حمل و نقل دارند و حمل و نقل خوب ديگر فقط به معني جابجايي سريع نيست. بلكه اطمينان، راحتي و ارزاني مزيت رقابتي دوچندان در اين صنعت ايجاد مي كند.
سهم ناچيز ريل در حمل بار و مسافر
طبق آمار، در حال حاضر سهم ريل در حمل بار در كشور تنها 5/11 درصد و در حمل و نقل مسافر حدود ۸ درصد است و نبود تقاضاي گسترده در اين بخش، شركت هاي حملونقل ريلي را با مشكلات و مسائل مالي متعددي روبه رو ساخته است.
در اين بين، مسئولان راه آهن دليل عدم اقبال راهآهن را نبود خدمات كيفي در حوزه مسافر دانسته اند و معتقدند: در حال حاضر حمل و نقل جادهاي، رقيب اصلي راهآهن محسوب ميشود و اكثر مردم ترجيح ميدهند با خودروهاي شخصي به مسافرت بروند. چرا كه ارتقاي كيفي در حمل ونقل ريلي مسافر به خوبي تعريف نشده و توجه بيش از اندازه به شاخصهاي كمي حمل ونقل ريلي موجب شده تا از كيفيت خدمات در اين بخش غفلت شود و به همين دليل كيفيت سفر، خانوادهها را براي استفاده از وسايل نقليه شخصي ترغيب ميكند. اين جريان دقيقا برخلاف آن سياستي است كه دولت در جهت رشد و توسعه حمل و نقل ريلي دنبال مي كند.
جايگاه بخشخصوصي
به گزارش «صما» از يك سو توسعه حمل و نقل ريلي در گروي رشد سرمايه گذاري است، اما به دليل پايين بودن نرخ بازگشت سرمايه، چشم انداز روشني در اين بخش وجود ندارد. از سوي ديگر جذب سرمايه در بخش حمل و نقل ريلي نيازمند مشوقهايي است كه در حال حاضر چون اين مشوق ها وجود ندارد، متقابلا بخش خصوصي هم تمايل كافي براي مشاركت و سرمايه گذاري در اين حوزه را ندارند. چرا كه مي بينند شركتهاي فعال در اين بخش به ازاي خدماتي كه ارائه ميدهند، از درآمد كافي براي سرمايهگذاري بيشتر و ارائه خدمات بهتر برخوردار نيستند.
در همين راستا اخيرا وزير راه و شهرسازي با تاكيد بر ضرورت افزايش سهم بخشخصوصي در تأمين مالي توسعه راهآهن، مبناي فعاليت اين وزارتخانه را حمايت از بخش خصوصي دانسته و گفته است: ما در ناوگان باري و مسافري حمايتهاي متعددي از بخش خصوصي انجام دادهايم و به دنبال اين هستيم كه بخش خصوصي در حوزه راه آهن سهم بيشتري داشته باشد.
به گزارش «صما» عباس آخوندي با بيان اينكه در حال حاضر بخش خصوصي در نوسازي ناوگان ريلي سهم خوبي دارد، گفته است: استراتژي وزارت راه و شهرسازي براي تضمين مالي قراردادهاي توسعه ناوگان ريلي، نشان ميدهد كه صنعت ريلي ميتواند شاهد رشد و توسعه باشد و بتواند در بخش اشتغالزايي فعاليتهاي گستردهاي انجام دهد.
نارضايتي شركت ها در بخش نوسازي ناوگان ريلي
اما با وجود اين صحبت هاي وزير راه، ظاهرا شركت هاي بخش خصوصي از شرايط خود در بخش نوسازي ناوگان ريلي رضايت چنداني ندارند. به طوري كه فعالان اين حوزه با انتقاد از برخي اقدامات متوليان راه آهن، بر اين باورند كه برخي سياست ها آن هم در شرايطي كه شركت هاي حمل و نقل ريلي از نظر ملي در وضعيت مناسبي به سر نمي برند، آنها را براي ادامه فعاليت خود با چالش مواجه كرده است.
به عنوان مثال، در سال 95 راهآهن به منظور اجراي سياست نوسازي واگنهاي با عمر بالا، تعدادي از واگنهاي شركت هاي حمل و نقل را از گردش و سير بهرهبرداري خارج كرد و اين در حالي بود كه قبل از اين سياست، تعدادي از واگنها با نظر و صلاحديد راهآهن بازسازي شده بود. درواقع عليرغم صرف هزينه زياد براي بازسازي اين واگنها، بعضي از اين واگنها از رده خارج و اين موضوع باعث شد تا مشكلات مالي شركت ها تشديد شود. بنابراين در حالي كه در شرايط كنوني جاذبه كافي براي سرمايهگذاري در اين بخش وجود ندارد، اجراي اين قبيل سياست ها هم مزيد بر علت است.
چرا دولت متولي حملونقل ريلي است؟
به اين ترتيب اگرچه طي سالهاي گذشته، توسعه زيرساختها در بخش حمل و نقل ريلي كشور سير صعودي داشته، اما جايگاه بخش خصوصي در اين صنعت رشد چشمگيري نداشته و صاحب نظران دليل اين امر را ناشي از كم توجهي و بيمهري دولت ها نسبت به آن تلقي مي كنند.
در اين بين موضوعي كه مورد انتقاد جدي كارشناسان قرار دارد، اين است كه چرا با وجود اينكه تصدي گري امور در حملونقل جادهاي و هوايي بر عهده بخش خصوصي است و دولت صرفا نقش نظارتي بر آنها را دارد، اما در حملونقل ريلي به اين ترتيب نيست و سياست ها و تصميمات متفاوت دولتها براي حملونقل ريلي، سبب بلاتكليف ماندن اين صنعت از نظر تصدي گري امور در بخش روسازي و بهرهبرداري شده است.
توسعه راه آهن در گروي خصوصي سازي
بدون شك، نقش پررنگ بخش خصوصي در رشد و گسترش حملونقل ريلي كشور غيرقابل انكار است و تجربه چند دهه فعاليت در اين زمينه نشان مي دهد كه دولت به تنهايي نميتواند راهآهن را به رونق درآورد. بر اين اساس با توجه به نياز شديد اين صنعت به جذب سرمايه و تكنولوژي، توسعه و رونق اين صنعت تنها از طريق خصوصي سازي امكانپذير است و تجربه همه كشورهاي توسعه يافته نيز اين ادعا را ثابت مي كند.
كارشناسان، خصوصي سازي صنعت راه آهن را الزامي مي دانند. به اين صورت كه بخش بهرهبرداري راهآهن به سازمانهاي خصوصي واگذار شود و دولت بر حسن انجام امور آن نظارت كند.در چنين شرايطي و با خصوصي سازي صنعت حملونقل ريلي، شركتهاي حملونقل براي جذب مسافر و بار وارد ميشوند كه پيامدهاي مفيد و موثر زيادي در ارتقاي اين صنعت به دنبال دارد.
ارتقاي سطح كيفي و كمي حمل مسافر و بار، استفاده از جديدترين فناوري ها در قطارها جهت رفاه مسافران، افزايش سرعت قطارها، توسعه زيربنايي راهآهن، ارتقاي سطح كيفي و كمي توليدات داخلي ناوگان حملونقل، افزايش بهره وري در صنعت حملونقل ريلي، افزايش جابجايي كالاي ترانزيت با ايجاد جذابيت براي مشتريان خارجي، رقابت در كاهش تعرفههاي حملونقل داخلي، كاهش حوادث جادهاي، اشتغالزايي، افزايش درآمد دولت در بخش حملونقل ريلي، رونق گردشگري ريلي و موارد ديگر ازجمله اين آثار است.
شرط موفقيت در صنعت ريلي
طي سال هاي گذشته نقش شبكه ريلي در توسعه اقتصادي كشورها سه برابر شده و اين در حالي است كه اين روند در ايران كند پيش مي رود. آنچه مسلم است، تامين اعتبار و مشاركت بيشتر بخش خصوصي، پيشران جهش ريلي كشور است و در شرايطي كه عقبماندگي بخش ريلي كشور نسبت به بخش جادهاي، سالانه هزينه قابل ملاحظهاي را به كشور تحميل ميكند، لازم است تا توسعه حمل و نقل ريلي با دقت بيشتري مورد توجه قرار گيرد.
درمجموع توسعه و ارتقاي راهآهن در كشور، نياز به سرمايهگذاري كلان بخش خصوصي دارد و اگر دولتها، زمينههاي توسعه آن را فراهم كنند ميتوانيم شاهد شكوفايي صنعت حملونقل ريلي در ايران باشيم. در اين بخش استفاده از تجربيات ديگر كشورهايي كه صنعت ريلي موفقي دارند، مي تواند حركت چرخ صنعت حملونقل ريلي را سرعت ببخشد كه درنهايت موجب افزايش امنيت و كاهش هزينه سفرها خواهد شد.